Hazar’da organize işler

AKSİYON- Hazar petrol havzasındaki nüfuz ve imtiyaz mücadelesinin askerî boyutunun da olduğu ortaya çıktı. Yaklaşık 200 milyar varillik rezervin olduğu tahmin edilen Hazar’a kıyısı olan İran, Rusya, Azerbaycan, Türkmenistan ve Kazakistan gibi ülkelerin yanı sıra ABD, AB ve Çin de bölgede askerî varlığını hissettirmeye çalışıyor. Irak ve Afganistan işgalleriyle bölgeye konuşlanan ABD’nin askerî varlığını Rusya kıyı ülke askerlerinden oluşacak Hazar Gücü’nü (CASFOR) oluşturarak dengelemeye çalışıyor.

Rusya CASFOR anlaşmasına bir an önce imza koymalarını istediği bölge ülkelerini ikna edebilirse imzaladığı onlarca boru hattı anlaşması sayesinde bölgenin petrolünü dünya piyasasına çıkaran bir tekele dönüşecek. Bu noktada muhtemel bir İran operasyonu, bu ülkenin kendi petrolleri kadar Hazar petrollerinin geleceğini ve Rusya’nın nüfuz alanını da yeniden şekillendirecek.

ABD Hazar'ı çevrelemiş durumda

Dünyadaki bütün petrol havzalarını askerî anlamda kontrol altında tutan ABD, Hazar çevresindeki hemen bütün ülkelerde de üs sahibi. ABD’nin İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana resmî politika olarak benimsediği ‘enerji sahalarının güvenliğini askerî varlıkla garantiye alma’ stratejisi bugün Azerbaycan, Kazakistan ve Gürcistan’la askerî işbirliğine gidilmesini, Irak ve Afganistan’daki işgal güçlerinin yanı sıra Özbekistan ve Kırgızistan’da askerî üsler kurulmasını sağlamış durumda. ABD’nin Afrika’da da Angola, Nijerya, Senegal, Gine, Mali, Uganda ve Kenya’da giriştiği terörle mücadele operasyonları sayesinde petrol ithalatının yüzde 25’ini askeri anlamda güvence altına aldığı biliniyor.

ABD’nin Hazar’a yönelik askeri yatırımları merkezi Stuttgart’ta olan Hazar Muhafız Birliği üzerinden yürütülüyor. Azeri güvenlik güçleri ile işbirliği içinde çalışan bu güç Hazar Denizi’nde ve Azerbaycan topraklarında konuşlandırılan radar sistemlerini kontrol ediyor ve bu sayede bölgedeki petrol trafiğini izleyebiliyor. Azerbaycan, Sovyet döneminde edindiği Rus yapımı teçhizatını da NATO standartlarına uydurarak bulunduğu kampı netleştirmiş durumda. ABD’nin son dönemde Kazak deniz kuvvetlerinin modernizasyonu için verdiği destek de Hazar’daki petrol trafiği üzerindeki kontrolünü güçlendirmeyi amaçlıyor.

Rusya'nın karşı hamlesi

Rusya’nın Hazar Havzası’ndaki askerî nüfuz yarışında cevabı iki kanatlı oldu. Rusya öncelikle Hazar’ın statüsü üzerinde Sovyetlerin yıkılışından bu yana masada olan tartışmayı canlandırdı. Hazar’ın bir göl mü, deniz mi yoksa su birikintisi mi olduğu konusu üzerindeki egemenlik haklarını ve askerî hareketliliğin sınırlarını belirliyor. Rusya kıyı ülkelerin katıldığı bir çalışma grubunu Aralık 2004’te oluşturmuş ve konuya bir çözüm aramaya başlamıştı. Son toplantısını mart ayı ortalarında yapan grup Rusya’nın şiddetle istediği CASFOR anlaşması konusunda anlaşmaya varamadı. CASFOR anlaşmasına direnen tarafların başında kendi boru hatlarının güvenliğini Amerikan askerlerine terk etmiş olan Azerbaycan geliyor. Bakü, Hazar’ın statüsü netleşmeden bölgede ortak bir askerî gücün oluşturulmasına karşı. Buna karşılık Kazakistan ve Kırgızistan çok kutuplu dış politika uygulayarak bir yandan ABD’den askerî yardım alıyor, diğer yandan Rusya ve Çin ile ilişkilerini bozmamaya çalışıyor. Son dönemde Çin’le ekonomik ve siyasi ittifak arayışına girişen Türkmenistan da çok kutuplu politikanın avantajlarının peşine düşmüş durumda.

Bölgedeki askerî dengeyi bozabilecek bir gelişme ise Kırgızistan’dan geldi. Geçmişte Çin tarafından bölgeye Amerikan askerini getirmekle suçlanan Kırgızistan, sokaklarında yaşanan ayaklanmaları bastırmak için Pekin’den askerî yardım istedi. Afganistan operasyonunun artık sona erdiğini söyleyen Bişkek, ülkedeki ABD üslerinin boşaltılmasını istiyordu. Aynı gerekçeyle Amerikalıların ülkeyi terk etmesini isteyen Özbeklerin ise mevcut üssü Almanlara devretmesi bekleniyor.

Rusya ve ABD’nin Hazar çevresindeki askerî hareketlilikleri Gürcistan ve Ermenistan cephesinde de devam ediyor. Rusya uluslararası baskı yüzünden Gürcistan’daki askerlerini geri çekmek zorunda kalırken ABD Ermenistan’a yönelik yardım paketleriyle bu ülkede de konuşlanmaya hazırlanıyor. ABD’nin Tacikistan hükümetiyle başlattığı sıcak ilişkiler de bölge ülkeleri kadar bu ülkenin askerî liderliğini de rahatsız ediyor. Çoğu üst düzey subaylarını Rus askerî akademilerinde yetiştiren Tacik ordusu, sivil hükümetin NATO ile giriştiği işbirliğinin ülkeyi bölgede yalnızlığa iteceğinden endişeli. Hazar çevresindeki askerî hareketlilik Bakü-Ceyhan boru hattını da petrol taşıyan bir boru hattından çok uluslararası ittifakların haritasını çizen bir hatta dönüştürüyor.

Faruk Akkan