Her Çocuk Özeldir Ancak Bazıları Hem Yüksek Hassasiyetli Hem De Özeldir

Çocuğunuzu değişmeye zorlarsanız, bu sadece kabuğuna geri çekilmesine neden olur. Davranışını onaylamadığınızı düşünecek ve bu onu daha suçlu hissettirecek, uzaklaşarak sessizleşecektir. Çocuğunuzu olduğu gibi kabul edin ve sevin. Onu uyumsuz biri gibi değil, mutlu ve gururlu hissettirin.

Kur'an'i Hayat Dergisi

Montessori metodu eksenine eğitimde çocuğu, tavırda dengeyi ve evrenselliği esas alır.

Birçok kavram tıpkı bir çiçeğin goncadan çıkması gibi tazece açılıyor zihnimde çünkü okuyorum. İlgi duyduğum konulardan biri de yüksek hassasiyetli çocuklar yani YHÇ'ler. Çünkü ben de onlardan biriyim.

Kendime ben büyüdüm mü peki? diye sorduğum oluyor. Tabiki artık yetişkinim ve azıcık da yaşlı ama fazlasıyla ciddî ve samimiyetsiz bir dünyada büyümek aslında yüksek hassasiyet sahibi şahsiyetler yani YHŞ'ler için çocuk kalmak gibi bir şey. Bir türlü büyüyememek, adeta büyümeye karşı direnç göstermek.

Bunun başka bir izahı belki de kurumadan yaşlanmaktır. Çünkü cansızlar kurur, canlı olan yaştır, yaşlıdır. Hassas insan kurumaz sadece yaşlanır.

Geçmişte bizi kimse anlamamış olabilir. Hatta bilmeden birçok kişi bizi kırmış da olabilir. Farkında olmamız gereken kırılan yüreğimizi altın harfler ile bütünleştirmek isteyen ve hassas kişiliğimize iyi gelen ve bize sahip çıkan arkadaşlarımızın olmasıdır. Tıpkı Kintsugi Kaseleri gibidir insan.

Herkes için zorluklarla mücadele yeri olan hayatı Jordan Peterson şöyle özetler; "Hayat acı çekmektir. Aşk, gereksiz acıların iyileştiğini görme arzusudur. Hakikat, sevginin hizmetçisidir. Sohbet, o hakikate giden yoldur.” Kanımca o, insanlığın dertleriyle derlenmiş ve kendi bilgisince çareler üretmiş yüce ve hassas bir ruhtur.

Şefkat cümleleri ile donatılmış Hayat Kitabı’mız ise yaşamayı zorlu ve dik bir yokuş çıkmaya benzetir. Ben de hem yokuşu hem de inişi zor bir yolculuk ile hediyelendiğimizi düşünüyorum. Bu yolda başta kendimizin ve sonra insanlığın her türlü zincirlerinden kurtulması, her türden ihtiyaç sahibini doyurmak gibi evrensel bir prensip bize rehber olmayı bekliyor.

Dünyanın her tarafında her dinden, her inançtan, her mezhepten, her ırktan, her renkten muhtaçlar var. Bizim bakış açımız da bütün bir insanlığa şefkat perspektifi ile bütünleşmeli. Merhamete ve şefkate belki de en çok ihtiyacı olanlar yüksek hassasiyete sahip çocuklardır.

Yüksek Hassasiyetli Çocuklarımız

Bu konuda uzman olan Elaine N. Aron, Ph. D., 1990'dan beri yüksek hassasiyetli kişilikler üzerine çalışan klinik muayene yapan bir araştırmacı psikolog ve yazardır. Konuyla ilgili The Highly Sensitive Child (Yüksek Hassasiyetli Çocuklar) dahil altı kitabı yayınlamıştır. Şimdi size onun görüşlerini özetlemeye çalışacağım.

Yüksek Hassasiyetli Çocuklar, her şeye fazlasıyla duyarlı ve hızlı tepki veren bir sinir sistemiyle doğan çocuklardır. İlk başta Aşırı Hassas çocuklar şeklinde tercüme ettiğim bu kavramı aslında en iyi karşılayan terim Yüksek Hassasiyetli Çocuklar oldu. Bunun kısaltılmışı YHÇ'dir. Toplam nüfusun yüzde onbeş ila yirmisinden biri YHÇ doğar. Bu özellik, onların ince değişiklikleri hızlıca kavramalarını, harekete geçmeden önce derinlemesine düşünmeyi tercih etmelerini ve genellikle vicdanlı davranmalarını sağlar. Ayrıca, yüksek düzeyde uyarılma eşiğine sahip olduklarından âni değişikliklerde ve başkalarının duygusal sıkıntısına maruz kaldıklarında kolaylıkla bunalabilirler ve stres yaşayabilirler.

Çocuklar bir dizi özelliğin bir karışımı olduğu için, bazı YHÇ'leri idare etmesi oldukça zordur. Mesela aktif, duygusal olarak yoğun, talepkar ve ısrarcı olanları. Sakin, içe dönük ve tanışık olmadıkları herhangi bir gruba katılmaları beklenmedikçe diğerlerini yetiştirmek ise neredeyse çocuk oyuncağıdır. Ancak ister açık sözlü ve telaşlı olsun ister çekingen ve itaatkâr olsun tüm YHÇ'ler, duygusaldır ve çevrelerine karşı duyarlıdır.

Yüksek Hassasiyetli Bir Çocuğu Nasıl Tanırız!

Bunu bilmenin bir yolu, "Çocuğunuz Çok Hassas mı?" adındaki herhangi bir testi doldurmaktır. Bu aynı zamanda "yüksek hassasiyetli bir çocuk" demekle ne kastedildiğine dair size iyi bir fikir verir.

Aslında bir çocuğun çok hassas olup olmadığını bilmenin belirli bir yolu yoktur, yolları vardır. Bunlardan biri de bu özellik hakkında daha fazla okumaktır. Sonra kararı kendi sezgilerinize bırakmalısınız.

Öncelikle çocuğunuz YHÇ ise bunun harika bir özellik olduğunu takdir etmek ile başlayın. Bu bir hastalık ya da sendrom değildir. Ne de yeni uydurulan veya "yeni keşfedilen" bir şey de değildir. Çocukların yaklaşık yüzde yirmisinde ve neredeyse tüm hayvanlarda bulunan doğuştan gelen bir mizaç veya tarzdır. Bu kadar ısrarcı olan hiçbir şey zaten anormal olamaz.

Yüksek Hassasiyet özelliği, toplum için önemli bir amaca hizmet eder. Örneğin, hassas kişiler tehlikeyi algılar ve bir eylemin sonuçlarını diğerlerinden önce görebilirler.

Ne yazık ki, bu özellik kültürümüzde bir şekilde yanlış anlaşılmıştır, bu nedenle çoğu psikolog ve ebeveyn, bazı hassas çocukların yalnızca tek bir yönünü görme eğilimine saplanmışlardır ve buna utangaçlık, çekingenlik, korku, telaş veya "aşırı" duyarlılık adını verirler.

Hassas bir çocuğun zihninin içini görebilseydik, neler olup bittiğine dair tüm hikâyeyi ancak o zaman öğrenebilirdik. Mesela yaratıcılık, sezgi, şaşırtıcı bilgelik ve kuvvetli empatiyi.

Ancak, bu tohum halindeki özelliklerin çiçek açması için, kesinlikle anlayışla yetiştirilmeleri gerekir. Aksi takdirde, depresyona, kaygıya ve utangaçlığa eğilimlidirler. Öyleyse, bilgilenmekten sonraki ikinci eylemimiz bu bilgiyi çevremiz ile paylaşmak olmalıdır. Çünkü pek çok yetişkin çocukluklarının dayanılmaz derecede zor olduğunu söylüyor. Ebeveynlerin en iyi niyetlere sahip olduğunu biliyoruz ama "iyi niyet" çocukların nasıl yetiştireceğini bilmez. Ebeveynler ve öğretmenler onlara "çok hassas", "çok utangaç" veya "kendi dünyalarında çok yoğun" olduklarını söylediler. Değiştirmeye çalıştılar ama yapamadılar ve bu yüzden bu masum çocuklar utanıp herkesten uzaklaştılar ve daha fazla yalnızlaştılar.

Umudum, bazı çocukları böylesine gereksiz acılardan ve dünyayı bu yetenek israfından kurtarmaktır. Çünkü artık bilimsel olarak da biliyoruz ki YHÇ'lerimizin dünyaya sunabileceği muazzam hediyeler var. Ancak özel bir muameleye ihtiyaçları olduğu da kesin.

Takdir edilmeleri, özel ihtiyaçlarının karşılanması ve bazen yoğun tepkilerinin ve davranışlarının anlaşılması gerekir. Şayet düzeltilmeleri gerektiğinde, bu başarısızlıklarından kaygılanmamaları veya utanmamaları için özel bir dikkatle ele alınmaları gerekir.

Sonuç olarak, YHÇ'ler genellikle "sorunlu çocuklar" olarak yanlış etiketlenir ve bazı durumlarda, Dikkat Eksikliği Bozukluğu gibi yanlış teşhis edilirler. Ancak uygun anlayış ve özenle yetiştirilen YHÇ'ler, sorunlara karşı duyarlı olmayan çocuklar kadar mutlu, sağlıklı büyüyerek alışılmadık şekilde iyi yetişmiş, uyumlu ve yaratıcı yetişkinler olabilirler. 

Sizlere yardımcı olması açısından YHÇ'nin özelliklerinden kısaca bahsedeyim. Unutmayalım ki bu özelliklerin YHÇ'lerde bulunma oranları kişisel farklılıklar gösterecektir.

1. Duygusal Tepkiler Verir:

Neredeyse her şeye duygusal olarak tepki verebilir. Bir evcil hayvan dükkanına basit bir ziyaret, onu oradaki hayvanlar için mutsuz hissettirebilir. Sert bir bakış onu gözyaşlarına boğabilir.

Çok hassas olmak başkalarıyla kuvvetli empati kurmasını sağlar. Başkalarının sorunları hakkında kendini o kadar kötü hissedebilir ki onlara yardım etmek için kendini unutmak ister. Başkaları için çok endişelenebilir ve işleri onlar için düzeltmek isteyebilir.

2. Başarısızlıklar Üzerinde Kuluçkaya Yatar:

Yaşıtlarının çoğundan daha derin duygulara inecektir. Belirli bir hedefe ulaşamama gibi bir olay bile onun açısından bu kadar basit olmayabilir. Konuyu derinlemesine düşünerek, hatayı neden zamanında fark etmediğini düşünür. Bu stres ve kaygıya neden olabilir.

3. Olayları Kişisel Olarak Algılar:

Aşırı duygusal olmak, gerçekleşen her şeyi kişisel algıladığı anlamına gelir. Başkalarının söylediği her şeyin yalnızca kendisi için geçerli olduğunu hissettiği için ona göre tepki verecektir.

4. Seçim Yapma Zorluğu Yaşar:

Karar vermedeki zorluk en ortak özelliktir. Çeşitli ayrıntılara ve inceliklere baktığından bu onun seçim yapmasını zorlaştıracaktır.

5. Suçluluk Hissini Derin Yaşar:

Yanlış bir karar aldığını hissederse, kendini son derece suçlu hissedecektir. Sebepleri üzerinde çok fazla kalacak ve düşünecektir. Ne dersen ya da ne yaparsan yap, uzun süre bu halden çıkmayacaktır.

6. Sert Bir Dış Görünüş Gösterir:

Hassas çocuklarınızın aleyhinde bir tavır içinde olmak istemezsiniz. Size bir ay kızgın kalabilirler. Yaptığınız veya söylediğiniz bir şey onları incitebilir ve bunu size ifade etmekten çok, içinde tutacaktır.

7. İyi Huylu ve Kibardır:

İyi huylu olurlar ancak benzer ortamlarda olmayı kuvvetle tercih ederler.

8. İnsanları İyi Okur:

Keskin bir sezgisi vardır ve insanları iyi tanırlar. Karakter özelliklerini gözlemlerler ve kişinin kim olduğuna dair hayallerinde doğruya yakın bir hikâye toplarlar.

9. Hayvanları Sever:

Hayvanlara tamamen güvendiklerini görürüz. Onlar ile özel bir bağ kurar. Sadece onları sevmek ile kalmaz ayrıca hayvanların ihtiyaçlarına karşı duyarlılık gösterir.

10. Çok Soru Sorar:

Bazen soruları rahatsız edici ve kişisel olabilir. Ancak genel olarak bu sorular olumlu bir düşünce hissi bırakırlar.

11. Hesaplayıcıdır ve Kesin Kararlar Alabilir:

Genellikle birçok duygudan geçtikten sonra karar verir. Bir şeyleri herhangi bir nedenle yaptıktan sonra başarısız olursa, genellikle kendinden şüphe duyar. Bir karar verdikten sonra genellikle yalnız kalsa bile onun yanında durur. Bazen başkalarının ne kadar duyarsız olabileceğini görerek cesareti ve kalbi kırılabilir.

12. Kendini Sorumlu Hisseder ve Hatasını Kolayca Kabul Eder:

Çevresini incelemekle kalmaz, aynı zamanda kendisini de sürekli olarak hesaba tutar, değerlendirir ve duygularını çek eder. Bir hata yaptığını hissederse, bunu kabul etmekte tereddüt etmez. En tatlısı da küçük davranışları için başkalarını her zaman takdir etmesidir.

Çok Hassas Bir Çocuğun Alışkanlıkları Neler Olabilir!

• Başkalarına kolay sempati duydukları için kalpleri son derece hassas çocuklardır. Onlar için mantık geçerlidir ancak yeterli değildir.
• Bu çocuklar yalnız kalmayı tercih ederler ve kendi başlarına daha çok zaman geçirirler.
• İşlerinde mükemmel olmak için çok çalışırlar.
• Karar verirken içgüdülerine güvenirler.
• Bu çocuklar korku filmlerini sevmezler.
• Yalnız çalışmayı tercih etseler de iyi takım oyuncuları da olabilirler.
• Başkalarına görünmedikleri, kapalı ortamlarda daha iyi konsantre olup çalışmayı severler.
• Sevdiklerine karşı konuşkandırlar ve akranları tarafından takdir edilmek isterler.

Yüksek Hassasiyetteki Bir Çocuğa Nasıl Yardım Edebiliriz?

Muhtemelen zaten bildiğiniz gibi, herhangi bir çocuğa ebeveynlik yapmak özen ve ilgi gerektirir. YHÇ ise ayrı olarak nazikçe idare edilmek ister. Bunun için şu ipuçlarını buldum:

1. Duygularını Kabul Edin:

Çok çeşitli duygulara ebeveyn olarak uyum sağlamalısınız. Duygularını anlayın. Doğru ebeveynlik yaklaşımını benimsemek istediğinizde atmanız gereken ilk adımlardan biri budur.

Hepimiz duygusal hissedebiliriz, ancak birinin bunu anlamadığı durumları ve nasıl incindiğinizi hatırlayın.

2. Onu Değiştirmeye Çalışmayın:

Sizin için çok hassas olmak harika bir şey olmayabilir ama çocuğunuz için bu bir yaşam tarzıdır. Bir ebeveyn olarak, çok hassas olmanın çoğu zaman çocuğunuza zarar verebileceğinden endişelenebilirsiniz, anlıyorum. Ancak bu özelliğin çocuğunuzun üzerinden atabileceği bir şey olmadığını da sizin anlamanız gerekir.

Çocuğunuzu değişmeye zorlarsanız, bu sadece kabuğuna geri çekilmesine neden olur. Davranışını onaylamadığınızı düşünecek ve bu onu daha suçlu hissettirecek, uzaklaşarak sessizleşecektir.

Çocuğunuzu olduğu gibi kabul edin ve sevin. Onu uyumsuz biri gibi değil, mutlu ve gururlu hissettirin.

3. Ona Güven Verin:

Onu olduğu gibi sevdiğinizi göstermek için sözlerinizi ve eylemlerinizi kullanın. Ne olursa olsun onu sevdiğinizi her fırsatta ifade edin. Çocuğunuz başkalarından farklı olduğunu hissedecektir. Bu onun için oldukça kasvetli bir düşünce olabilir. Size duyduğu güven ona destek olacaktır.

4. Olumlu Özelliklerini Teşvik Edin:

Bazıları ona kaba davranabilir ve dışlayabilir. Erdemlerini vurgulayarak bu sorunların üstesinden gelmesine yardımcı olun.

Herkeste bulunmayan ince becerilerini kendi lehine nasıl kullanabileceğini gösterin. Başkalarına karşı hissettiği empatinin sorumluluk bilincine katkılarından bahsedin. Kuvvetli bir hayal gücüne sahip olabilir, son derece yaratıcı olabilir, harika bir dinleyici olabilir, her şeyi çok daha iyi algılayan bir yapısı olabilir ve tüm çocukların sahip olmadığı daha birçok başka beceriye sahip olabilirler. Bu nitelikleri fark etmesine ve onları daha fazla geliştirmesine yardımcı olun.

5. Ona Yavaş bir Şekilde Yol Gösterin:

Belirli seçimler yapmakta çok zorlanabilir. Zor veya alışılmadık durumlardan uzak durmak isteyebilir. Toplantılarda iletişime girmek iste-me-yebilir ve son derece utangaç davranabilir. Ona rehberlik ederek bu sosyal durumlarla yüzleşmesine yardımcı olun ama zorlamayın.

İkna edemeyeceğinizi düşündüğünüzde onu cezalandırmayın. Konuşun ve endişelerinizi tartışın. İşleri sizin düşündüğünüz şekilde yapmanın ona yardımcı olabileceğini ve nedenlerini anlatın.

Çok hassas çocuğunuz, sizin mantığınızı kendi yaşındaki diğer çocuklardan çok daha iyi anlayacaktır.

İlk başlarda herhangi bir gelişme göstermeyebilir, ancak yavaş yavaş da olsa hep gelişen bir güce sahiptir.

6. Bebek Adımları Atın ve Bir Takım Gibi Çalışın:

Desteğiniz, gerektiği zaman rehberliğiniz çocuğunuza büyük ölçüde yardımcı olabilir. Ebeveynlik yapmak çok fazla destek vermeyi içerir. Bazen bir ebeveyn olarak değil de, yoldaş rolünüz ile yüksek oranda fayda vereceğiniz birçok durum olacaktır.

7. Onun Adına Özür Dilemeyin:

Sosyal bir hata yaptığını düşünüyorsanız bu sizin sorununuz, çok hassas çocuğunuz adına özür dilemeyi bırakın. Uyum sağlamayı zor bulduğunu ve zor zamanlar geçirdiğini hatırlayın.

Çocuğunuzun davranışından dolayı başkalarından özür dilerseniz, bu herkese yanlış bir mesaj gönderir.

8. Önceden Plan Yapın:

Ani durumlarla başa çıkması çok zor olabilir. Çocuğunuzun büyük etkileşimleri ve sosyal toplantıları sevmediğini zaten biliyorsunuz. Belki işe yarayacağını ummak ve onun bilgisi olmadan bir şeyler planlamak, başarı yerine felaketin sebebi olabilir.

Çocuğunuzla birlikte önceden plan yapmak faydalıdır. Onunla vakit geçirin ve birlikte planladığınız her yere onu götürün. Kendisi hassasiyeti sebebiyle rahatsız olsa bile neden devam etmesi gerektiğini ona hatırlatın. Eğer hâlâ hoşuna gitmezse, sizinle istediği an ara verebileceğini söyleyin.

9. Krizi Nasıl Yöneteceğini Öğretin:

Çoğu zaman herhangi sosyal bir durumla başa çıkamayabilir. Her zaman çocuğunuzun yanında olsanız bile, okulda, sınıfta veya bir arkadaşınızın veya akrabanızın evinde tek başına idare etmesi gereken zamanlar olabilir. Endişelerini sakinleştirebileceği ve kontrol edebileceği yollar öğrenin.

10. Sakin Kalın:

Bu son derece önemli bir ebeveynlik kazanımdır. Bazen bir ebeveyn olarak soğukkanlılığınızı kaybetmeniz normaldir, özellikle de tüm çabalarınızın boşa giderken. Bunun bir kötü durum değil, kişilik özelliği olduğunu anlayın. Sadece olaylara onun bakış açısından bakmaya başlamayı hatırlamaya çalışın.

En iyi stratejileriniz işe yaramıyorsa kendinizi suçlu hissetmeyin. Sakin olun ve kendinize biraz zaman verin. Bir ara verin ve eşinizden yardım isteyin, özellikle de öfkenizi kaybedebileceğinizi düşünüyorsanız.

11. Duyarlılığı Bir Hediye Olarak Görün:

Bazen çocuğunuzun durumlarla başa çıkamaması veya çok ağlaması veya sosyal toplantılardan kaçınması sinir bozucu olabilir. Durumlarına empati ile yaklaşmanız ve pozitif bir yaklaşım sergilemeniz gerekir. Hassas çocuklar genellikle çeşitli sanatlar ve becerilerle yeteneklidir; sadece potansiyellerini belirlemelerinde onlara rehber olmalısınız. Çocuklarınıza kendi özelliklerine sahip ünlü insanlardan bahsedin.

12. Güçlü Yönlerine Odaklanın:

Yetenekli çocuklar ile ilgilenmenin zorluklarının farkındasınız. Kendi durumunuzu kabul ederseniz onların daha özgüvenli olmaları için kendilerini eğitmelerine yardımcı olabilirsiniz.